?sk?dar ?niversitesi M?hendislik ve Doğa Bilimleri Fak?ltesi Bilgisayar M?hendisliği (İngilizce) Araştırma G?revlisi Gamze Nilsu ?olak, ?zellikle doğal afetlerde ?nemi bir kez daha anlaşılan bilişim uygulamalarına ilişkin değerlendirmede bulundu.

Her t?rl? afet s?reci ve stratejisi ?nceden planlanmalıdır

Yaşanılan ve yaşanması muhtemel krizler bir s?re? olarak ele alındığında oluşum ve gelişim aşamaları olduğunu belirten?Gamze Nilsu ?olak, “Eğer oluşum aşamasında gerekli kriz y?netimi yapılamaz, ?nlemler alınmaz ve riskler azaltılmazsa, kriz gelişim aşamasına sevk edilmiş olur. ?rneğin afetlere m?dahale edilirken ?ok sayıda ulusal ve uluslararası kuruluşlar hatta vatandaşlar, t?m iyi niyetiyle aynı anda aksiyon almaya ?alıştığı i?in ortaya bir koordinasyonsuzluk ?ıkabilmektedır. Daha ?nceki afet tecr?beleri g?stermiştir ki her t?rl? afet s?recinin hazırlığı, planları ve stratejisi ?nceden belirlenmelidir. Bu hazırlıklar yapılırken yapay zekadan faydalanılarak t?m senaryolar kriz ?ncesinde hazırlanıp işlenebilir. Oluşturulan bu senaryolara karşı olası eylem planları oluşturulur.” dedi.

Afetlere hazırlık s?recinde sanal sim?lasyonlar kullanılabilir

Afetlere hazırlık s?recinde sanal sim?lasyonların kullanılabileceğini kaydeden?Gamze Nilsu ?olak, “Var olan sistemlerle aktif olarak ilgilenen personeller ve g?n?ll?ler, sanal sim?lasyonlar kullanılarak bir metaverse ortamında ger?eğe ?ok yakın senaryolar ile eğitilebilirler. Kriz anındaki y?netim başarılı bir iletişim s?reciyle m?mk?nd?r. Hele ki saniyelerin insan hayatında etkili olduğu deprem gibi kriz anlarında, bilginin en doğru hali en hızlı şekilde yardım ?rg?tlerine ve kitlelere aktarılmalıdır. Bu da bir?ok soruna ??z?m sağlayan teknolojiyle ve bilişim uygulamalarıyla sağlanır.” diye konuştu.

Sosyal medya ?zerinden paylaşılan bilgiler ?nemli veri sağladı

Araştırma G?revlisi Gamze Nilsu ?olak, afetler i?in ?zel olarak geliştirilmiş uygulamaların yanı sıra kitle kaynak (crowdsourcing) denilen acil durum bilgi sisteminin oluşturulması s?reciyle de sosyal medya ?zerinden bilgi paylaşımı yapılabildiğini ifade etti. ?olak, “11 ilimizi etkileyen Kahramanmaraş depreminde olduğu gibi, sivil toplum kuruluşları Twitter gibi mecralar ?zerinden kişilerin paylaştığı bilgilere dayanarak olay yerlerine intikal etmektedirler. Sadece afet anında değil, afet ?ncesinde de toplumun afet risklerine karşı bilin? d?zeylerinin arttırılması gibi hususlarda bilişim uygulamalarından ve sosyal mecralardan yararlanılmaktadır.” şeklinde konuştu.

Teknoloji krizlerin ?nlenmesinde de yer alabiliyor

Son d?nemlerde doğal afetlere beşer? risklerin de eklendiğini kaydeden?Araştırma G?revlisi Gamze Nilsu ?olak, “K?resel ısınma, hızlı ve plansız şehirleşme, ?evre kirliliği gibi etkenler insanlığı g?nden g?ne daha ?ok risk altında bırakıyor. Teknoloji sadece kriz durumlarında değil aslında bu krizlerin ?ng?r?lmesinde hatta belki ?nlenmesinde ya da en k?t? senaryoda hazırlıklı olunabilmesinde de yer alıyor. Teknolojinin afet y?netiminde alabileceği rollerin var olduğunu s?yleyebiliriz. ?rneğin sens?rler, mobil internet ve nesnelerin interneti (IoT) ile toplanan verilerle ile ger?ekleştirilen modeller sayesinde tehditler ?nceden tespit edilebilir ve?modelleme sistemleri?ile ?nlem alınması sağlanır. ?rneğin sens?rler sayesinde Avusturalya, Endonezya, Fransa gibi ?lkeler denizlerdeki sismik hareketleri takip ediyor ve aykırı durumlar ile tsunamilerin erken tespitini sağlayabiliyor.” ifadelerini kullandı.?

Arama kurtarmada “bilgi akışı” hayati ?nemde?

Kriz esnasında teknolojinin yapabileceklerinin başında arama kurtarma ?alışmalarına ilişkin bilgi akışının geldiğini kaydeden??olak, “Facebook, Twitter, WhatsApp gibi?sosyal medya?uygulamaları sayesinde ger?ek zamanlı olarak yardım ?alışmalarına ihtiya? olan alanlara ekiplerin y?nlendirilmesi sağlanıyor. Keza 2012 yılında Karayipler’de meydana gelen ve ilerleyen Sandy Kasırgası’nda, afet ile ilgili atılan 20 milyon tweet sayesinde yardım ?alışmaları koordine edilebilmişti.” dedi

Mobil uygulamalar hayatı kolaylaştırabilir

Cep telefonlarına kolaylıkla indirilen bazı?mobil uygulamaların?da kriz durumlarında hayatı kolaylaştırabileceğini belirten?Gamze Nilsu ?olak, “Bu d?ş?k maliyetli aplikasyonlar, insanların ihtiyacı olan bilgileri sunarak afetten korunmayı ve hayatta kalmaya y?nelik ipu?ları almayı sağlıyor. Centers for Disease Control & Prevention (CDC), My Hurricane Tracker, QuakeFeed ise bunlardan bazıları. OneEvent isimli başka bir uygulama ise mekandaki ısı ve nem oranı gibi ibareleri takip ederek yangın ve su basması gibi durumları ?nceden bildirebiliyor.” değerlendirmesinde bulundu.

Akıllı telefonlar erken uyarı sistemlerinin tamamlayıcısı

Akıllı telefonların g?n?m?zde erken uyarı sistemlerini tamamlayan en ?nemli ara?lar olduğunu s?yleyen ?olak, şunları s?yledi:

“Akıllı telefonlar, erken uyarı sistemlerini tamamlayan en ?nemli ara?lardan olup son teknolojiyle birlikte ?ok kısa s?rede b?lgedeki herkese ulaşarak coğrafi bilgi sistemlerinden de yardım alarak olay yerinin tam koordinatlarını ve ka?ış noktalarını uygulamalar ?zerinden g?sterebilmektedir. Bazı mobil uygulamalar ise deprem anında internetin ve şebekelerin birden ??kt?ğ? anlarda, sadece Bluetooth ya da Wi-Fi kullanarak yakın ?evredeki insanlarla haberleşme olanağı sağlamaktadır. ?rneğin Signal Offline uygulaması yerel bir ağa bağlı olmadan ?evredeki kullanıcılara Wi-Fi ?zerinden metin, g?rsel, ses gibi iletilerinizi ulaştırıyor. Bridgefy ise cihazınızı Bluetooth ?zerinden erişim alanındaki diğer cihazlardan biriyle eşleştiriyor. Ağa ne kadar ?ok kişi katılırsa o kadar b?y?yor ve mesajlaşma imkanı tanıyor.”?

İHA’lar yer ve hasar tespitine yardımcı oldu

Arama ve kurtarma ?alışmalarında yardıma ihtiyacı olan afetzedelerin yer tespitinde ve binaların hasar tespitinde kullanılan bir diğer teknolojinin ise?insansız hava ara?larıdır (İHA) olduğunu belirten?Gamze Nilsu ?olak, “Havadan ?ekilen g?r?nt?lerdeki binalar ve yollar, yapay zeka ve makine ?ğrenmesi ile ?ıkarımlar yapılarak haritalar daha hızlı oluşturulabilir. Drone teknolojisi ile ge?mişteki bir?ok felakette onlarca hayat kurtardığı gibi, Google tarafından yardım malzemelerinin afet b?lgelerine İHA’larla g?nderilmesi ?zerine bir ?alışma da y?r?t?lmektedir.” şeklinde konuştu.

?olak, afet y?netimi esnasında gerek hatların hasar g?rmesinden gerek ?ok fazla talep olmasından kullanılamaz hale gelen telekom?nikasyon ağları ile ilgili olarak da?a?ık kaynaklı portatif telekom?nikasyon kuleleri?geliştirildiğini de kaydederek “Bu kuleler portatif bir şekilde taşınarak ihtiya? olan yerde ?ok kısa s?re i?erisinde kurulabilir. Hatta bazı par?aları olay yerinde 3D yazıcı ile bile oluşturulabilmektedir. Oluşum, Avustralya’da meydana gelen yanardağ patlamasının ardından iletişimin sağlanamadığı Vanuatu’da test edilmiş ve başarılı olmuştur.” dedi.

Hibya Haber Ajansı