Agflasyon Nedir? Agflasyon, kökeni tarımdan (agriculture) gelen, gıda ve tarım ürünlerinin fiyat seviyelerindeki sürekli artışı temsil eden, gıda enflasyonu ve bunun bileşenleri ile alakalı türetilmiş bir terimdir.
Agflasyon Niye Önemlidir? Tarımsal ürün fiyatlarındaki artış çerçevesinde enflasyonda katılık yaratabilir. Çünkü, gıda ürünleri ve gıda ile alakalı girdi grubunu temsil eden unsurlar birleştirildiğinde bu faktörlerden kaynaklı mal ve hizmet enflasyonu eğilimleri de benzer doğrultuda şekillenir. Özellikle gıda harcaması yüksek olan kesim yüksek “agflasyon” olgusundan daha fazla etkilenir ve alım gücü azalmasına maruz kalır. Gıda enflasyonu yüksek olan ülkelerde, genel olarak alım gücünde de belirgin bir düşüş söz konusu olur.
Fiyatların Trendi Ne Durumda? Buğday fiyatı son dönemde 2013’ten sonraki en yüksek seviyelerini gördü ve global olarak birçok farklı bölgede zirve fiyatları söz konusu oldu. Bu kapsamda; buğday, kahve, şeker, yulaf, süt, et fiyatlarındaki hareketlenmeyi izliyoruz. Normalize edilmiş uluslararası vadeli kontrat fiyat hareketleri; 2019 başından beri 2 kata ulaşabilen artışları ortaya koyuyor. Salgının toplumsal yansımaları çerçevesinde de gelir düzeyindeki değişiklikler, ihtiyaçlar hiyerarşisi, buna bağlı olarak da isteğe bağlı harcamalardan temel ihtiyaç harcamalarına ciddi ağırlık transferi nedeniyle bireysellerin etkilenmesi çok da yüksek bir düzeyde gerçekleşti.
Buğday (beyaz), kahve (mavi), şeker (turuncu), portakal suyu (mor), yulaf (sarı) ve süt (yeşil) fiyat karşılaştırması (2019=100’e göre normalize edilmiş)… Kaynak: Bloomberg
Agflasyon Ne Zaman Gündeme Geldi? 2020 yılında patlayan Covid-19 salgını sıkı karantinaların uygulanmasına neden oldu ve gıda ihracatı/ithalatının da bundan etkilenmesi, karantinada gıda ihtiyacının da getirdiği yüksek inelastik talep nedeniyle sıkışık arz/yüksek talep etkisiyle fiyatların yüksek artış kaydetmesine neden oldu. Aslen, kuraklığın mahsul üzerindeki olumsuz etkileri, çevresel faktörler, iklim değişikliğine ilişkin durumlar ve tüketim etkisiyle stoklardaki azalma gıda fiyatlarındaki artışın temelini oluşturuyor. Covid’in artçı dönemlerinde gerek küresel çevre ve iklim şartlarının kötüleşmesi, gerekse de tedarik zincirinde devam eden ve katmanlanan sıkıntılar nedeniyle fiyat baskıları devam etmektedir.
Gıdada Fiyat Etkisi Nelere Bağlı ve Etkileri Neler? Tarımsal üretime ilişkin maliyet baskılarının artması, üretici firmaları da kar marjlarını sürdürülebilir düzeyde korumak için fiyatlarını artırmaya itmektedir. Gıdada fiyat etkisi sadece arz veya tarımsal girdi (gübre, biyoyakıt gibi) kaynaklı faktörlere bağlı değil; üretim, işleme ve nakliye ile alakalı maliyetler de fiyatın içine girmektedir. İşlemede fabrikasyon süreci söz konusu olduğundan endüstri ve enerji ile alakalı maliyet unsurları ilgi alanımıza girerken, nakliyede de lojistik kısıtlar, yakıt maliyetleri ve coğrafi mesafeler devreye giriyor. Üretim safhasında kuraklığın yanı sıra etkili olan ve ürüne zarar veren doğal afet, sel, yangın, don gibi unsurları da sayabiliriz. Dolayısıyla; enflasyondaki etkileşim açısından aynı endüstri, enerji gibi gıda ile alakalı girdi unsurlarından da yayılım vardır. Gıda enflasyonu, ülkelerin gelişmişlik seviyeleri, bireylerin harcama alışkanlıkları ve gelir gruplarına göre farklı derecelerde yansımalara konu olur. Bu sebeple; ekonomik alanla sınırlı kalmayıp toplumsal, sosyolojik anlamda da etkilere sebep olur.
2020 – 2021 periyodunda gıda enflasyonu ve TÜFE’de endeks gerçekleşmelerinin karşılaştırması… Kaynak: TÜİK
Sonuç? 2021 yılında Türkiye‘nin enflasyonu TUIK verilerine göre Ekim ayı itibariyle yıllık %19,89 olmuştur. Geçen yılın aynı döneminde ise yıllık enflasyon %11,89 seviyesindedir. Gıda fiyatlarının 2021 yılı enflasyonu üzerindeki etkisi Ekim ayındaki güncel verilere göre 6,77 puan şeklinde gerçekleşmiştir. Geçen yılın 12 aylık periyodunda %20,61 artış gösteren gıda fiyatları, bu yılın 10 aylık döneminde Aralık 2020’ye göre %19,31 artış kaydetmiştir. Merkez Bankası’nın ise 2021 yılsonu gıda enflasyonu tahmini %15’ten %23,4’e yükseltilmiştir. Mevcut tahmin risk dengesinin, olası yüksek dönemsel gıda fiyatları artışı etkisiyle yukarı yönlü olduğunu düşünüyoruz.
COVID-19 sonrası tarım fiyatlarında kısa vadede artış baskısının hem iklimsel, çevresel şartlar hem de tarımsal girdi fiyatları etkisiyle devamı beklenmektedir. Bu etki göz önüne alındığında, Türkiye’nin 2021 ve muhtemelen 2022 enflasyonunda, agflasyon etkisinin devam edecegini ve bu kapsamda enflasyonun 2021 yılı için ortalama olarak %17,6 seviyelerinde gerçekleşeceğini (2020 yılı ortalama enflasyonu %12,3) öngörüyoruz. Arz taraflı baskılardan kaynaklı bu durumun devam etmesi, 2022 yılında da enflasyon açısından çok rahat bir sene geçirmeyeceğimize işaret etmektedir.
Kaynak Tera Yatırım-Enver Erkan
Hibya Haber Ajansı
