Gıda enflasyonunda yerel önlemler… Yerel gıda fiyatları ile alakalı konularda, ülke içi enflasyonun kontrol edilmesi için spesifik önlemlerin düşünülmeye başladığı görülüyor. Arjantin, ülke içindeki gıda enflasyonunu bastırmak için yeni bir teklifle mısır ve buğday ihracatına bir tavan koyuyor. Sol hükümet tahılların ne kadarına ihtiyaç duyulduğuna karar verecek ve ardından ihracatçıların bu yerel tedarikleri tehlikeye atacak sevkiyatları kaydetmesini durduracak. Arjantin, dünyanın üçüncü en büyük mısır ihracatçısı ve en büyük buğday tedarikçisidir, bu nedenle ihracatta yapılacak herhangi bir değişikliğin, tedarik zincirindeki engellerin ulaşımı kesintiye uğrattığı ve dünya çapında gıda fiyatlarının yükseldiği küresel tarım pazarları üzerinde daha geniş etkileri olabilir.
Küresel gıda enflasyonu (FAO gıda fiyatları endeksi), buğday, mısır ve canlı sığır fiyatları karşılaştırması… Kaynak: Bloomberg
Fiyat faktörleri… Tedarik kesintileri, yüksek emtia fiyatları, fabrika kapanışları ve siyasi gerilimler fiyatların yükselmesine neden oluyor. Buğday fiyatı, Kanada, Rusya ve ABD gibi büyük ihracatçıların hasatlarının kötü olmasının ardından son 12 ayda neredeyse %40 artarak bu artışa en büyük katkıda bulunanlardan bileşenlerden biri olarak öne çıkıyor. Üretimin düşmesine neden olanın iklim değişikliği birçok yerde hasadın geçen yıllardan daha düşük kalmasına neden oldu. Gıdanın talebi inelastik, özellikle salgından kaynaklı temel ihtiyaçların başta beslenme olmak üzere öne çıktığı bir ortamda düşük üretim, daha yüksek fiyat baskısına yol açmaktadır. İşgücü kıtlığı, dünyanın diğer bölgelerinde de gıda üretim ve nakliye maliyetlerinin artmasına yardımcı oluyor. Bazı ülkelerde Covid kısıtlamaları da, özellikle Avustralya ve Çin gibi önlemlerin sıkı olduğu noktalarda, dışarıdan ürün girişi anlamında da kısıtlara neden olmakta. Et endüstrisinde de yüksek girdi ve yem maliyetleri ile kapasite kısıtlamaları da fiyatları etkileyebilir.
FAO Gıda Fiyat Endeksi tarihsel seyir, özellikle 2007-08 küresel kriz döneminde fiyatların ciddi dalgalanma geçirdiği gözlemlenmektedir. Kaynak: Bloomberg, FAO
Küresel gıda fiyatları tarihsel gelişimi… 2007-8'de küresel gıda pazarları bir roller coaster yolculuğuna tanık oldu. Ocak 2007'den Temmuz 2008'e kadar FAO gıda fiyat endeksi, süt ürünleri, tahıllar ve yağ bileşenlerinin etkisiyle %61 arttı. 2008'in ikinci yarısında gıda fiyatları, petrol gibi diğer emtia fiyatlarıyla birlikte dik bir şekilde düzeltildi. Ancak 2010/11'de tekrar yukarı tırmandılar ve 2008'in önceki zirvelerine ulaştılar. Ancak, bu düzeltmelere rağmen, enflasyona göre düzeltilmiş gıda fiyatları 1980'ler ve 1990'lar ortalamalarının oldukça üzerinde kalmaktadır. 2007'den bu yana belirgin tepe ve dip noktalarının gösterdiği gibi, fiyatlarda oynaklıklar arttı.
FAO Gıda Fiyat Endeksi (FFPI), bir gıda ürünleri sepetinin uluslararası fiyatlarındaki aylık değişimin bir ölçüsüdür. Her bir grubun ortalama ihracat payları ile ağırlıklandırılmış beş emtia grubu fiyat endeksinin ortalamasından oluşmaktadır. FAO Gıda Fiyat Endeksi, uluslararası olarak verilen 55 tarımsal emtia fiyatının sabit ticaret ağırlıklı ortalamasıdır.
Sonuç? Özellikle tarımsal üretim üzerinde artan maliyet baskıları, üreticileri kâr marjlarını sürdürülebilir bir seviyede tutabilmek için fiyatlarını artırmaya itmektedir. Gıdada fiyat etkisi sadece arzdan veya tarımsal girdilerden (gübreler, biyoyakıtlar gibi) kaynaklanan faktörlere bağlı değildir. Üretim, işleme ve nakliye ile ilgili maliyetler de fiyata dahildir. Üretim süreci işlemeye dahil olduğundan, sanayi ve enerji ile ilgili maliyet faktörleri ilgimizi çekerken, lojistik kısıtlamalar, yakıt maliyetleri ve coğrafi mesafeler ulaşımda devreye giriyor. Kuraklığın yanı sıra doğal afetler, sel, yangın ve don gibi etkenleri de üretim aşamasında etkili olan ve ürüne zarar veren faktörleri sayabiliriz.
Enflasyondaki etkileşim açısından, sanayi ve enerji gibi gıda ile ilgili girdi unsurlarından da bir yayılma söz konusudur. Gıda enflasyonu ülkelerin gelişmişlik düzeylerine, bireylerin harcama alışkanlıklarına ve gelir gruplarına göre farklı derecelerde yansımaya tabi tutulmaktadır.
Kaynak Tera Yatırım-Enver Erkan
Hibya Haber Ajansı
